آلوورا از دیرباز در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری به عنوان گیاه دارویی و زینتی كشت می شود. این گیاه ویژگیهای درمانی از جمله تقویت دستگاه ایمنی در برابر بیماری های ویروسی و التهابی هم چون تبخال، ترمیم زخم و آسیب ناشی از سوختگی، اثر ضددیابت و ضدسرطان دارد و از بازگشت اسیدمعده به مری جلوگیری می كند. بسیاری از خواص این گیاه مربوط به چند قندی های موجود در ژل برگ این گیاه است. بررسی ها نشان می دهد كه تركیب شیمیایی و فعالیت زیستی این ژل به عواملی مانند موقعیت جغرافیایی، چگونگی جداسازی و روش های خالص سازی آن بستگی دارد.

آلوورا از دیرباز در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری به عنوان گیاه دارویی و زینتی كشت می شود. این گیاه ویژگیهای درمانی از جمله تقویت دستگاه ایمنی در برابر بیماری های ویروسی و التهابی هم چون تبخال، ترمیم زخم و آسیب ناشی از سوختگی، اثر ضددیابت و ضدسرطان دارد و از بازگشت اسیدمعده به مری جلوگیری می كند. بسیاری از خواص این گیاه مربوط به چند قندی های موجود در ژل برگ این گیاه است. بررسی ها نشان می دهد كه تركیب شیمیایی و فعالیت زیستی این ژل به عواملی مانند موقعیت جغرافیایی، چگونگی جداسازی و روش های خالص سازی آن بستگی دارد.

آلوورا كه با نام های گوناگونی هم چون صبر زرد، خوانده می شود گیاهی از تیره سریشیان و بومی آفریقای شمالی است. این گیاه معمولاً ساقه ندارد و در برخی از انواع آن، ساقه بسیار كوتاه است. طول این گیاه به 80cm می رسد و برگ هایی نیزه ای، ضخیم و گوشتی با لبه های دندانه دار دارد و به رنگ سبز تا خاكستری دیده می شود.

آلوورا گیاهی خشكی زی و چند ساله با ذخیره آب فراوان در برگ هاست. درونی ترین بخش برگ شفاف، نرم، مرطوب و چسبناك است. این بخش شامل سلول های پارانشیمی است كه در آن لعاب چسبناكی وجود دارد.

برگ های گوشتی آن منبع كربوهیدرات هایی از جمله، سلولوز و همی سلولوز و ماناز استیل دار است. در ژل درونی برگ این گیاه بیش از 75تركیب فعال شناخته شده است كه بررسی روی خواص درمانی آن ها هنوز ادامه دارد. در واقع، قرن هاست كه از آلوورا به عنوان دارو استفاده می شود.

اجزاء ساختاری برگ آلوورا

در برگ آلوورا سه جزء به این قرار وجود دارد:

• دیواره سلولی غنی از گالاكتورونیك اسید
•  اندامك های درون سلولی غنی از گالاكتوز
•  مایع یا ژل چسبناك غنی از مانوز

انواع تركیب های شیمیایی

99.5 درصد ژل موجود در آلوورا را آب، و باقی مانده را مواد جامد تشكیل می دهند. تركیب های شیمیایی بخش خمیری برگ این گیاه در جدول 1 خلاصه شده اند.

چندقندی ها

چندقندی ها بسپارهای قندهای ساده هستند كه خواص مناسب فراوانی از جمله پایداری زیاد، غیرسمی بون، جاذب آب، خاصیت تشكیل ژل دارند. این تركیب ها بخش اصلی ماده خشكی را تشكیل می دهند كه سازنده بافت اصلی درون پروتوپلاست سلول های آلو وراست. از چند قندی های نامحلول در الكل كه در غشاء سلولی برگ این گیاه یافت می شود می توان به ماناز، سلولوز و پكتیك اشاره كرد. در پوست برگ نیز مقداری گزیلوز وجود دارد.

بسیاری از پژوهشگران، مانان استیل دار شده را چند قندی اصلی سازنده ژل شناسایی كرده اند در حالی كه برخی دیگر، مواد پكتیكی را به عنوان چند قندی ژل می شناسند. گفتنی است كه موقعیت جغرافیایی و تغییرات فصلی می تواند چنین تفاوتی را در انواع این گیاه ایجاد كند.

قند مانان در گیاهان، نقش ساختاری دارد مانند همی سلولوز كه سلولوز را در خود نگه می دارد. این تركیب ذخیره كننده كربوهیدرات ها بجز نشاسته در دانه و بافت های گیاهی است. مانان استیل دار شده موجود در ژل آلوورا دارای ساختار مانوسیل -β-(1→4)-D است كه كربن های 2 و 3 آن استیل دار شده اند و گاهی گالاكتوز به عنوان زنجیر جانبی با كربن 6 پیوند دارد و به زنجیره اصلی تركیب متصل شده است. مولكول گلوكومانان استیل دار، مسئول ایجاد ضخامت و لعاب چسبناك ژل موجود در برگ این گیاه است.

كربوهیدرات ها

از ژل آلوورا سه كربوهیدارت استیل دار نیز جدا شده است كه از مالیك اسید مشتق می شوند و عبارتند از:

•  وراسیل گلوكان  A، با فرمول C10H16O10 كه به مقداری بسیار اندك در ژل موجود است. این تركیب بسیار ناپایدار است زیرا گروه استری آن به راحتی آبكافت می شود.

•  وراسیل گلوكان  B، با فرمول C16H26O15 و pH=3/8

•  وراسیل گلوكان  C، با فرمول C56H82O51 و .pH=4/7

پكتیك

این نام برای گروهی از چندقندی ها مانند پكتین، پكتیك اسید و آرابینوگالاكتان به كار می رود. پكتین یك چندقندی شامل پلی گالاكتورونیك اسید است كه به كمك پیوند (α(1→4  زنجیره درونی رامنوز و قند طبیعی، با زنجیره های جانبی و گروه های متیلِ استری شده پیوند برقرار كرده است.

آرابینو گالاكتان

این چندقندی شامل آرابینوز و گالاكتوز است اما قند هایی دیگر هم چون گلوكورونیك اسید را نیز شامل می شود. مقدار این چند قندی نسبت به مانان استیل دار شده در ژل آلوورا بسیار كم تر است.

چندقندی های دیگر

آلوئه راید، چندقندی دیگری است كه 0.015 درصد مواد خام موجود در شیره آلوورا را تشكیل می دهد. این قند شامل 37.2درصد گلوكوز، 23.9 درصد گالاكتوز، 19.5درصد مانوز و 10.3 درصد آرابینوز است. چند قندی های دیگری نیز از ژل آلوورا جدا شده اند كه به نسبت مساوی از گلوكوز و مانوز برخوردارند.

ژل آلوورا و نفوذ غشاء زیست شناختی

ژل و شیره برگ آلوورا سرعت جذب ویتامین C را كاهش می دهد اما قابلیت زیستی این ویتامین هنگامی كه از ژل، به تنهایی استفاده شده بود، سه برابر شد. سازوكار عملكرد فراورده های آلوورا به گونه ای است كه در دستگاه گوارش توانایی زیستی ویتامین ها را بهبود میبخشد و اثری حفاظتی در برابر تخریب این مواد ایجاد می كند.  این اثر از آن جا ناشی می شود كه چندقندی های موجود در آلوورا می توانند با ویتامین ها پیوند برقرار كرده، سرعت جذب آن ها را كاهش دهند.

ژل آلوورا می تواند نفوذپذیری پوست را در برابر داروها افزایش دهد. از آن جا كه برخی داروهای مخدر از راه پوست به سختی نفوذ می كنند تجویز این نوع داروها با مشكلاتی همراه است. روش هایی برای افزایش و بهبود نفوذ داروهای ترانس درمال وجود دارد كه عبارتند از: استفاده از مواد شیمیایی افزایش دهنده نفوذ، تقویت فیزیكی به كمك دستگاه های فراصوتی سونوگرافی.

ژل آلوورا نفوذ تركیب های مولكولی را با توجه به وزن مولكولی آن ها افزایش می دهد. این افزایش نفوذ، به دلیل اثر كشش احتمالی كمپلكس های تشكیل شده بین تركیب دارویی و عامل افزایش دهنده نفوذ درون ژل آلوورا است. البته مولكول های كوچك تر راحت تر از این طریق جذب می شوند .

ژل آلوورا؛ قوام و شكل دهنده مواد دارویی

صمغ ها و لعاب هایی با منبع طبیعی كه سرشار از چندقندی های پیچیده هستند به طور گسترده در صنایع دارویی، به عنوان موادی كم و بیش خنثی، برای شكل و قوام دادن به مواد دارویی افزوده می شوند. این مواد به عنوان امولسیون كننده، چسباننده، پراكنده كننده و ماده زمینه ای برای انواع قرص ها به كار می روند .

فعالیت های زیست شناختی

بنابر پژوهش ها، چندقندی های موجود در ژل برگ آلوورا خواص درمانی گوناگونی از جمله اثر ضدالتهاب، ضدویروس، باكتری و قارچ، بهبود زخم، ترمیم آسیب های ناشی از تابش پرتوها، تحریك به خون سازی و اثر پاداكسندگی دارند.

برخی از بررسی های بالینی نیز چنین اثرهایی را برای ژل آلوورا تأیید نمی كند. علت این تفاوت در اثر این ماده را می توان به این واقعیت نسبت داد كه تركیب های شیمیایی با توجه به محل رویش این گیاه متغیرند. همچنین روش های استخراج و جداسازی اجزا در این زمینه می تواند مؤثر باشد. برای نمونه، اگر ژل آلوورا به آنتراكینون ها آلوده شده باشد، بهبود زخم را حتی به تأخیر می اندازد.

اثرهای درمانی

 ضد دیابت

در بررسی موش های مبتلا به قند خون مشاهده شد كه عصاره نامحلول الكلی ژل آل وورا، باعث كاهش چشمگیر قندخون، كلسترول پلاسما، تری گلیسریدها، اسیدهای چرب و فسفولیپیدها شده، افزایش سطح انسولین در پلاسما را در پی خواهد داشت. هم چنین در موش هایی كه با عصاره ژل تحت درمان قرار گرفتند سبب كاهش سطح لیپوپروتیین سنگین و افزایش نوع سبك آن شد.

اثر بر دستگاه ایمنی

بنابر پژوهش ها، مانان استیل دار به عنوان یك چندقندی خاص می تواند ماكروفاژها را برای تولید نیتریك اكسید فعال تر كند.

 ضدالتهاب

التهاب واكنشی است كه بدن در برابر یك آسیب نشان می دهد و با درد، تورم، سرخی و گرم شدن عضو همراه است. اثر ضدالتهابی عصاره آبی و عصاره كلروفورمی آلوورا مشابه اثر داروهایی از جمله ایندومتاسین و دگزامتازون است.

 پاداكسندگی

این اثر در ژل آلوورا می تواند به دلیل فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراكسیداز، سوپراكسید دیسموتاز و یك پاداكسنده فنولی باشد.

 بهبود زخم

ژل آلوورا می تواند باعث ترمیم زخم شود، سازوكارهای گوناگونی برای این عمل پیشنهاد شده است كه عبارتند از: مرطوب نگه داشتن زخم، افزایش مهاجرت سلول های اپی تلیال، بلوغ سریع تر كلاژن و كاهش التهاب.

 ضدسرطان

دو جزء مؤثر آلوورا كه ادعا می شود اثر ضدسرطان داشته باشند عبارتند از:

گلیكوپروتیین (لاكتین) و چندقندی ها بویژه مانان استیل دار شده.

بنابر پژوهش ها، فعالیت ضدتوموری ژل این گیاه از راه انقباض تومور و كاهش بار آن انجام میشود.

 ضدمیكروب

ژل آلوورا فعالیت های ضدمیكروبی گسترده در برابر هر دو گونه باكتری گرم مثبت و گرم منفی از خود نشان می دهد. آنتراكینون های جدا شده از آلوورا فعالیت گسترده ضدباكتریایی از خود نشان می دهند.

منبع:رشد