داروها خانواده ای از مواد شیمیایی هستند؛ بنابراین، مصرف آن ها به مقدار مناسب نكته حساس و مهمی است. برخی از داروها كه عوارض جانبی چندانی ندارند به طور آزاد و بدون نیاز به نسخه پزشك در دسترس همه افراد قرار میگیرند؛ در حالیكه اگر به مقدار مصرف مجاز آن ها توجه نشود، میتوانند آسیب های جدی در پی داشته باشند. پاراستامول كه با نام تجاری استامینوفن عرضه میشود یكی از این داروهاست.

داروها خانواده ای از مواد شیمیایی هستند؛ بنابراین، مصرف آن ها به مقدار مناسب نكته حساس و مهمی است. برخی از داروها كه عوارض جانبی چندانی ندارند به طور آزاد و بدون نیاز به نسخه پزشك در دسترس همه افراد قرار میگیرند؛ در حالیكه اگر به مقدار مصرف مجاز آن ها توجه نشود، میتوانند آسیب های جدی در پی داشته باشند. پاراستامول كه با نام تجاری استامینوفن عرضه میشود یكی از این داروهاست.

پاراستامول از داروهایی است كه معمولاً در بیشتر نسخه ها برای درمان سرماخوردگی و آنفلوآنزا تجویز می شود. مصرف این دارو بنا به دوز توصیه شده توسط پزشك، خطری ندارد اما مصرف بیش از اندازه آن می تواند به مسمومیت كبدی بینجامد. چنانكه در كشورهای غربی مهمترین علت نارسایی كبد مسمومیت ناشی از پاراستامول بوده است.

در این میان، مشاهده شده است كه مصرف مشروبات الكلی، بر مسمومیت با پاراستامول می افزاید .

سرگذشت استامینوفن

در گذشته های دور از تركیب های موجود در پوست درخت بید و درخت اوكالیپتوس برای پایین آوردن دمای بدن استفاده میشد. ترکیب های موجود در درخت اوكالیپتوس را در ساخت گنه گنه  كه برای درمان مالاریا بكار میرفت نیز بكار می بردند.

تا اواخر قرن نوزدهم تلاش برای پالایش و جداسازی تركیب های مؤثر از پوست این درختان از جمله سالیسیلیک اسید ادامه داشت تا اینكه فلیکس هافمن در شركت آلمانی بایر موفق به انجام آن شد. هنگامی كه در دهه 1880 درختان اوكالیپتوس كمیاب شدند، جست و جو برای یافتن یك جایگزین مناسب در این زمینه آغاز شد. در سال 1886 ، پروفسور آدولف كاسمالدر از دانشگاه استراسبورگ كه در حال مطالعه روی تأثیرات ماده ضدانگل نفتالین بود، به اشتباه مقداری استانیلید را در بررسی های خود بكار گرفت. به این ترتیب بود كه آثار كاهش دهنده گرما توسط استانیلید آشكار شد. اما كشف خواص ضد درد آن، سال ها پس از این ماجرا صورت گرفت و به هرحال، استانیلید با نام تجاری آنتی فیبرین به بازار راه یافت.

در پایان سال 1880پارانیترو فنول با قیمتی ارزانتر از استانیلید وارد بازار شد. ادامه پژوهش ها روی این ماده و تلاش برای یافتن كاربرد مناسب برای آن توجه دیگران را به استو فنی تیدین جلب كرد كه از آنتی فیبرین قویتر بود و اثرهای جانبی كمتری داشت: این ماده با نام تجاری فناستین كاربرد پیدا كرد.

پاراستامول در سال 1878 برای نخستین بار از واكنش اكسایش پارانیتروفنول با قلع به دست آمد اما تا سال 1893 كاربرد درمانی پیدا نكرد. در این سال بود كه پاراستامول در ادرار افرادی كه فناستین مصرف كرده بودند، شناسایی و در پی آن اعلام شد كه پاراستامول از سوخت و ساز استانیلید نتیجه شده است اما این كشف چندان مورد توجه قرار نگرفت. سرانجام در بررسی بیماری میتوگلوبین - حالتی كه خون، توانایی حمل اكسیژن را از دست میدهد و به مرگ می انجامد - علت بروز این بیماری به مصرف استانیلید ارتباط داده شد و پژوهشگران تأکید كردند اثرهای استانیلید به عنوان مسكن، به دلیل ماده ای است كه از سوخت و ساز فعال این ماده تولید میشود.

این ماده، همان پاراستامول بود كه مشخص شد اثرهای منفی استانیلید را ندارد و می تواند به عنوان جایگزین آن مورد استفاده قرار گیرد.

مقدار مصرف

امروزه استامینوفن با نام شیمیایی 4 -هیدروكسی فنیل استامید، به عنوان داروی تب بر و تسكین دهنده كاربرد گسترده دارد. شكل زیر ساختار شیمیایی این ماده را نشان می دهد.

مصرف روزانه این دارو در بزر گسالان  4gو در كودكان 90mg به ازای هر كیلو وزن بدن تعیین شده است. در مجموع، یك قرص  500میلی گرمی از این دارو، هر 4 تا 6 ساعت برای افراد بالاتر از 12 سال كافی است و مقدار مصرف آن نباید از 4g در روز فراتر باشد. گفتنی است مصرف 150mg از آن به ازای هر کیلو وزن بدن در بزر گسالان میتواند به مسمومیت بینجامد.

جذب، سوخت و ساز، دفع

استامینوفن به سرعت و به طور كامل از دستگاه گوارش جذب شده، در خلال 1 تا 5ساعت مقدار آن در پلاسما مشخص میشود.  90تا 95 درصد سوخت و ساز این دارو در كبد انجام میگیرد و از راه ادرار دفع میشود. نیم عمر دفعی آن در دوزهای معمول حدود 2 ساعت است و در دوزهای بالاتر به بیش از 12 ساعت میرسد.

90 تا 93 درصد استامینوفن در كبد به گلوكوزونیک و سولفات مزدوج تبدیل می شود. دفع این مواد از راه ادرار انجام می گیرد. حدود 2 درصد از آن بدون تغییر از راه كلیه دفع می شود و 5 درصد از راه سیتوكروم ،P450 توسط آنزیم ها مورد سوخت و ساز قرار میگیرد.

این مسیر یک واكنش میانی را شامل میشود كه با تولید  N- استیل پارابنزو كینون ایمین، ،NAPBQI همراه است. این فراورده می تواند به سرعت به گلوتاتیون بچسبد و از ایجاد مسمومیت جلوگیری كند. اگر مقدار گلوتاتیون از 30درصد مقدار معمول آن كمتر شود، NAPBQIبه غشای سلول های كبدی می چسبد و باعث مرگ آن ها می شود.

مسمومیت با استامینوفن

دو نوع مسمومیت در این زمینه وجود دارد كه عبارت اند از:

•  مسمومیت شدید كه به مصرف یکباره استامینوفن در مدتی كمتر از 4 ساعت گفته میشود.
•  مسمومیت مزمن كه مصرف مقدار زیادتر از حد درمان، به طور اتفاقی، تكراری، یا به طور عمدی را در مدتی طولانی تر از 4 ساعت شامل میشود.

اگر بیمار، بیش از 150mg استامینوفن را به ازای هر کیلو وزن بدنش به طور یكباره مصرف كند، امكان ابتلای او به مسمومیت شدید وجود دارد. پس اگر به مصرف بیش از اندازه این دارو شك كردید، باید درمان مسمومیت را هرچه زودتر آغاز كنید؛ حتی اگر نشانه های مسمومیت ظاهر نشده باشد. گفتنی است اگر 24 ساعت پس از مصرف بیش از حد استامینوفن، درمان شروع نشود، جلوگیری از آسیب كبدی یا مرگ میتواند امكان ناپذیر باشد. بنابراین، روزانه نباید بیش از 5 نوبت استامینوفن به كودكان زیر 12 سال داده شود.

عوارض جانبی

چنانچه هر یك از نشانه هایی كه در پی آمده است مشاهده شد، مصرف دارو را قطع و به پزشك مراجعه كنید:

زردی پوست یا چشم، اسهال، بی اشتهایی، استفراغ، معده درد، تورم یا حساسیت در بالای شكم، مدفوع سیاه رنگ و قیر مانند، ادرار كِدِر و خونی، كاهش ناگهانی ادرار، كبودی یا خونریزی غیرعادی، دانه یا جوش های ریز جلدی، زخم دهان، تب یا گلودردی كه پیش از درمان وجود نداشته است.

هشدار

در این موارد باید با احتیاط فراوان، استامینوفن را مصرف كنید:

•  اگر به هر نوع غذا، نگهدارنده، رنگ خوراكی یا دارو به ویژه آسپرین یا استامینوفن حساسیت دارید.
•  در زمان بارداری یا شیردهی
•  مصرف همزمان داروهای ضدالتهاب و غیراستروییدی مانند ایبوپروفن، آسپرین، ضدانعقادها، رقیق كننده های خون مانند وارفارین و كومادین

•  استفاده روزانه از مشروبات الكلی
•  سابقه یا ابتلا به اعتیاد به الكل، هپاتیت ویروسی، بیماری های کبدی یا قلبی

منبع:رشد