در پی صنعتی شدن زندگی، جهت كاهش آلودگی در فضاهای بسته، استفاده از مواد جاذب بو و خوشبوكننده ها با استقبال گسترده ای رو به رو شده است. در این مقاله، انواع خوشبوكننده ها، مواد شیمیایی موجود در آنها و اثرهای نامطلوب آنها بر سلامتی مورد بررسی قرار می گیرد.

در پی صنعتی شدن زندگی، جهت كاهش آلودگی در فضاهای بسته، استفاده از مواد جاذب بو و خوشبوكننده ها با استقبال گسترده ای رو به رو شده است. در این مقاله، انواع خوشبوكننده ها، مواد شیمیایی موجود در آنها و اثرهای نامطلوب آنها بر سلامتی مورد بررسی قرار می گیرد.

انواع خوشبو كننده

برای دسته بندی این مواد آن ها را در دو گروه كلی قرار می دهند:

خوشبوكننده ها با عملكرد دایمی این فراورده ها از شعله شمع یا وسایل گرمازای دیگر استفاده می كنند تا ماده معطر گرم و تبخیر شده، بوی آن آزاد شود. گاه نیز ماده معطر سوزانده می شود و از فناوری پیزوالكتریك برای پراكنده كردن بوی آن بهره می گیرند. مانند ژل هایی كه در هنگام تبخیر آن ها یك پنكه الكتریكی بوی خوش آن ها را پراكنده می كند. قراردادن فتیله یا نی بطور شناور در یك محلول نیز می تواند بو را در نتیجه فرایند تبخیر آزاد كند. مدل های فتیله ای مواد خوشبوكننده، موادی از جمله فرمالدهید تا 37 درصد، مواد معطر محلول در آب، رنگ، روغن و مواد شناور را دربر دارند.

خوشبوكننده ها با عملكرد موازی

این دسته، افشانه ها را شامل می شوند كه در آن ها یك ماده خوشبو را ماده ای همراهی می كند كه به آن پیشران می گویند. با فشردن محفظه محتوی این فراورده، مواد درون آن به صورت قطره های مایع به قطر 30 تا 50 میكرون با فشار به بیرون می پاشد. موادی همچون اتیل الكل یا ایزوپروپیل الكل، گلیكول اتر، نمكهای آمونیوم از نوع چهارم، ماده معطر، پیشران، متازون، فلوئورومتانول، استر اسیدهای چرب، متیلن كلرید، اورتوفنیل فنول، پارا دی كلرو بنزن و... برخی از اجزاء تشكیل دهنده این فراورده هستند.

سازوكار كنترل بوی بد

مواد خوشبوكننده یا جاذب بو، به روش های گوناگون بوی بد را در محیط برطرف می كنند كه نمونه هایی از آن به این قرار است:

 برخی مواد مانند زئولیت ها و ژل سیلیكا یا زغال فعال از راه جذب سطحی مواد ناخوشایند، بوی آن ها را حذف می كنند.

 برخی از پاك كننده ها شامل تركیب هایی هستند كه از تشخیص و احساس بوی بد توسط انسان جلوگیری می كنند.

 اوزون، هیدروژن پراكسید، كلرین، كلرات و مواد اكسنده دیگر با اكسایش، به حذف ماده بدبو می پردازند.

 بوهای بد ناشی از فعالیت باكتری ها به كمك پاك كننده های هوا غیرفعال و حذف می شوند.

 بسیاری از خوشبوكننده ها با پراكنده شدن در محیط، مانند یك پرده بوی بد را پوشش می دهند.

اثرهای زیان بار خوشبوكننده ها

یكی از اجزای اصلی همه خوشبوكننده ها فر مآلدهید است كه از جمله مواد زیان آور برای دستگاه تنفس بوده، ماده ای سرطانزا به شمار می رود.افراد مبتلا به تنگی نفس بیش از دیگران از این ماده رنج می برند.

به هرحال، فرمآلدهید در همه افراد می تواند سوزش چشم و مجاری تنفسی و دشوار شدن تنفس را در پی داشته باشد كه در این حال مشخص می شود كه فرد با این ماده مسموم شده است. فرمآلدهید گذشته از ایجاد التهاب و ناراحتی در معده و روده، چنانچه از راه پوست جذب شود حساسیت های پوستی را دربر خواهد داشت. این ماده در تماس با چشم، مخاط چشمی را از بین می برد و به شدت باید از بلعیدن و تنفس آن پرهیز كرد.

خانواده فتالات مواد متداول دیگر در فراورده های خوشبوكننده هستند.این مواد شیمیایی چند منظوره، كاربردهای عمومی گسترده ای از مواد آرایشی، صنایع دارویی، حشره كشها گرفته تا اسباب بازی های پلاستیكی و تهیه رنگها و درزگیر دارند. در خوشبوكننده ها به صورت محلول به كار می روند و همراه ماده خوشبو وارد فضا می شوند. تنفس یا تماس پوستی با هوایی كه در آن فتالات وجود دارد باعث واردشدن این ماده به خون می شود و می تواند تغییر مقدار هورمون ها در بدن را در پی داشته باشد. بنابر پژوهش ها، برخی از ناهنجاری های تولیدمثلی در مردان كه با كاهش هورمون تستوسترون همراه بوده، با جذب فتالات ها ارتباط داده شده است. خطرناك بودن فتالات ها به غلظت و اندازه مولكولی، گستردگی فضایی كه در آن پخش شده، تكرار استفاده از آن، سن و سرعت تنفس افراد، مقدار تماس پوست با آن بستگی دارد.

در بیشتر خوشبوكننده ها بیش از یك نوع فتالات وجود دارد. انواعی از فتالات ها به این قرارند: دی اتیل فتالات، دی ان بوتیل فتالات، دی ایزو بوتیل فتالات، دی متیل فتالات و دی هگزیل فتالات. گفتنی است دی اتیل فتالات، رشد و مصرف غذا در جانوران را تغییر می دهد بی آنكه بر تولیدمثل آن ها اثر نامطلوبی بگذارد اما همین ماده در انسان به اختلال در تولیدمثل منجر شده است.

تركیب های آلی فرّار همچون بنزن كه با حجم بالایی در تولید خوشبوكننده ها به كار می روند اثرهای سرطان زایی از خود نشان می دهند چنان كه از بنزن به عنوان عامل ایجاد سرطان خون یاد می شود. ماده دیگر، لیمونن است كه اثرهای حساسیت زایی دارد.

چه باید كرد؟

به جای استفاده از خوشبوكننده ها بهتر است از راهكارهایی به این شرح بهره گیریم:

 باز كردن در و پنجره ها و ایجاد جریان هوا در محیط

 استفاده از هواكش های قوی

 مصرف سدیم بیكربنات، سركه یا آب لیمو می تواند بوی ناخوشایند را مهار كند.

 استفاده از یك ظرف محتوی گل خشك شده، روغن های معطر طبیعی، زغال یا زئولیت كه بوهای بد را جذب می كند، سودمند است. گفتنی است موادی همچون زئولیت با قرارگرفتن در نور خورشید، دوباره توانایی جذب بو را پیدا می كنند.

نتیجه گیری

واقعیتی جز این نیست كه خوشبوكننده ها به جز واردكردن مواد آلاینده به محیط هیچ كار سودمندی انجام نمی دهند.این مواد به حذف مواد بدبو می پردازند اما احساس بوی خوش آن ها به معنی پاكیزه بودن هوای محیط و بی خطر بودن آن ها نیست.

منبع:رشد